Κατάθλιψη: Ισορροπήστε μέσω της άσκησης

Παγκοσμίως, περισσότεροι από 264 εκατομμύρια άνθρωποι όλων των ηλικιών υποφέρουν από κατάθλιψη (James et al., 2018), μια ψυχική νόσο που διαφέρει από τις συνήθεις διακυμάνσεις της διάθεσης και τις συναισθηματικές αντιδράσεις της καθημερινής ζωής. Όταν ένα άτομο βιώνει μακροχρόνια συμπτώματα μέτριας ή μεγάλης έντασης, η κατάθλιψη θεωρείται σοβαρή διαταραχή της υγείας (WHO, 2021). Ένα σημαντικό ποσοστό έως και 30% των πασχόντων ατόμων με τον καιρό παρατηρείτε ότι εμφανίζουν ανθεκτικότητα στη θεραπεία (Warden et al., 2007). Ως εκ τούτου, χρειάζονται και αναζητούνται νέες στρατηγικές ή νέες προσθήκες στη θεραπεία των καταθλιπτικών διαταραχών¹.

Η άσκηση φαίνεται να έχει θετικά αποτελέσματα στη σοβαρότητα εκδήλωσης των συμπτωμάτων και στα γνωσιακά συμπτώματα της κατάθλιψης, όπως υποδεικνύουν τα αποτελέσματα διάφορων μελετών και μετα-αναλύσεων (Krogh et al., 2011; Kvam et al., 2016; Morres et al., 2019b). Η αντικαταθλιπτική δράση της άσκησης προκύπτει μέσω πολλαπλών βιολογικών και ψυχοκοινωνικών οδών⁵.

Στο πλαίσιο έρευνας που εξέταζε την επίδραση της άσκησης στα συμπτώματα ενήλικων ασθενών με κατάθλιψη, συγκεντρώθηκαν δεδομένα από 455 ασθενείς με κλινική διάγνωση μείζονος κατάθλιψης, μέσω υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η άσκηση εφαρμόστηκε κατά μέσο όρο:

• για 45 λεπτά,
• σε μέτρια ένταση,
• 3 φορές/εβδομάδα,
• για περίπου 9 εβδομάδες

και έδειξε σημαντικά μεγάλη συνολική αντικαταθλιπτική δράση. Ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, η αερόβια φυσική δραστηριότητα αναδείχθηκε ως αποτελεσματική αντικαταθλιπτική παρέμβαση.

Επιπλέον, η άσκηση είναι μια πολλά υποσχόμενη μέθοδος αυτοφροντίδας για τη σωματική και ψυχική υγεία των εφήβων. Οι έφηβοι που νοσηλεύονται με κατάθλιψη έχει αποδειχθεί ότι βιώνουν μια καθημερινότητα ως επί το πλείστον καθιστική. Σε μελέτη σε έφηβους ασθενείς³ νοσηλευόμενους για κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές, τα αποτελέσματα έδειξαν πως η χορήγηση της άσκησης ως συμπληρωματική θεραπεία μείωσε τα συμπτώματα κατάθλιψης. Εφαρμόστηκε πρόγραμμα δομημένης σωματικής άσκησης 3-4 φορές / εβδομάδα, σε περίοδο 6 εβδομάδων. Τα αποτελέσματα στηρίζουν το γεγονός ότι η άσκηση είναι ωφέλιμο να ενσωματώνεται ως συμπληρωματική θεραπεία σε ψυχιατρικά περιβάλλοντα για εφήβους με κατάθλιψη.

Πώς δρα σε βιοχημικό επίπεδο η άσκηση;

Ο νευροτροφικός παράγοντας του εγκεφάλου (BDNF) είναι μια πρωτεΐνη που δρα σε ορισμένους νευρώνες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και του Περιφερικού Νευρικού Συστήματος  βοηθώντας στην επιβίωση των υπαρχόντων νευρώνων και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη και διαφοροποίηση νέων νευρώνων και συνάψεων. Η έντονη άσκηση, ιδιαίτερα η άσκηση υψηλής έντασης, αυξάνει τα επίπεδα BDNF σε υγιείς ανθρώπους αλλά και σε κλινικούς πληθυσμούς, όπως αποδεικνύεται από μελέτες αερόβιας άσκησης και άσκησης με αντιστάσεις⁴.  Έχει παρατηρηθεί προσωρινή αύξηση στη συγκέντρωση του BDNF, η οποία επιστρέφει γρήγορα στα αρχικά επίπεδα, υποδηλώνοντας πιθανώς γρήγορη επαναπρόσληψη από τον εγκέφαλο, βοηθώντας τις λειτουργίες νευροπλαστικότητας του. Συνολικά, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι τα αντικαταθλιπτικά αυξάνουν επίσης (ή οδηγούν σε αύξηση) των περιφερικών επιπέδων του BDNF σε ασθενείς με κατάθλιψη, με ορισμένες ενδείξεις ότι υπάρχει μια συνοδευτική μείωση στη σοβαρότητα της κατάθλιψης.

Επίσης η άσκηση δρα απελευθερώνοντας ενδορφίνες και άλλες φυσικές χημικές ουσίες του εγκεφάλου που είναι παρόμοιες με τις χημικές ουσίες που εκκρίνονται στον εγκέφαλο με τη χρήση ψυχοδραστικών ναρκωτικών, όπως είναι τα ενδογενή κανναβινοειδή,  και  μπορούν να ενισχύσουν την αίσθηση της ευεξίας.

Συνοψίζοντας, τα ισχυρά ερευνητικά δεδομένα που διαθέτουμε  ενθαρρύνουν την ένταξη της  άσκηση στο θεραπευτικό πρόγραμμα όλων των τύπων κατάθλιψης⁴, μετά από κλινική αξιολόγηση της ικανότητας και της προθυμίας του ασθενούς για άσκηση. Οι ασθενείς με ήπιας έως μέτριας βαρύτητας συμπτώματα κατάθλιψης θα μπορούσαν να ωφεληθούν από την άσκηση και να οδηγηθούν σε μικρότερη ή μεγαλύτερη μείωση της δόσης των φαρμάκων ή και σε αποφυγή συνδυασμών αντικαταθλιπτικών που μερικές φορές χρησιμοποιούνται σε σοβαρούς ή ανθεκτικούς στη θεραπεία τύπους κατάθλιψης.

Η άσκηση, φυσικά, δεν είναι η μοναδική και καθολική λύση στο παγκόσμιο αυξανόμενο πρόβλημα της κατάθλιψης και αυτού του είδους η θεραπεία δεν είναι πανάκεια για όλους τους καταθλιπτικούς ασθενείς.

Με τον ίδιο τρόπο που η φαρμακευτική αγωγή και η ψυχοθεραπεία δεν έχει τα ίδια αποτελέσματα σε όλους, έτσι και η άσκηση πρέπει να προσαρμόζεται στα δεδομένα του εκάστοτε ασθενή.

Αυτό προϋποθέτει στενή συνεργασία της ιατρικής ομάδας του ασθενούς με επιστήμονες φυσικής αγωγής και αθλητισμού, ώστε να προσδιοριστεί επιτυχώς η μέθοδος του βέλτιστου τρόπου άσκησης, της έντασης και της διάρκειας που θα συνταγογραφηθεί στο άτομο με κατάθλιψη. Με κατάλληλο σχεδιασμό, η άσκηση μπορεί κάλλιστα να συνιστάται σε άτομα με ήπια και μέτρια κατάθλιψη που είναι πρόθυμα και επαρκώς σωματικά υγιή να συμμετάσχουν σε ένα δομημένο πρόγραμμα εκγύμνασης.

1. Morres, ID, Hatzigeorgiadis, A, Stathi, A, et al. Aerobic exercise for adult patients with major depressive disorder in mental health services: A systematic review and meta-analysis. Depress Anxiety. 2019; 36: 39– 53. https://doi.org/10.1002/da.22842
2. Josefsson, T., Lindwall, M. and Archer, T. (2014), Exercise intervention in depressive disorders. Scand J Med Sci Sports, 24: 259-272. https://doi.org/10.1111/sms.12050
3. Philippot A, Dubois V, Lambrechts K, Grogna D, Robert A, Jonckheer U, Chakib W, Beine A, Bleyenheuft Y, De Volder AG. Impact of physical exercise on depression and anxiety in adolescent inpatients: A randomized controlled trial. J Affect Disord. 2022 Mar 15;301:145-153. doi: 10.1016/j.jad.2022.01.011. Epub 2022 Jan 7. PMID: 35007642.
4. Jemni M, Zaman R, Carrick FR, Clarke ND, Marina M, Bottoms L, Matharoo JS, Ramsbottom R, Hoffman N, Groves SJ, Gu Y, Konukman F. Exercise improves depression through positive modulation of brain-derived neurotrophic factor (BDNF). A review based on 100 manuscripts over 20 years. Front Physiol. 2023 Mar 8;14:1102526. doi: 10.3389/fphys.2023.1102526. PMID: 36969600; PMCID: PMC10030936.
5. Kandola A, Ashdown-Franks G, Hendrikse J, Sabiston CM, Stubbs B. Physical activity and depression: Towards understanding the antidepressant mechanisms of physical activity. Neurosci Biobehav Rev. 2019 Dec;107:525-539. doi: 10.1016/j.neubiorev.2019.09.040. Epub 2019 Oct 2. PMID: 31586447.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΦΩΤΕΙΝΟΥ